Je hebt waarschijnlijk al jarenlang gehoord dat je vooral geen verzadigde (dierlijke) vetten moet eten. Verzadigde vetten zouden namelijk leiden tot hoog cholesterol en hoog cholesterol zou de toename in hart-en vaatziekten veroorzaken. Maar waar is dit advies eigenlijk op gebaseerd?

Ancel Keys

De gedachte dat hart-en vaatziekten worden veroorzaakt door het eten van verzadigde vetten is gebaseerd op onderzoek in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw, uitgevoerd door Ancel Keys.

In een artikel gepubliceerd in Time magazine op 13 januari 1961, zei Ancel Keys dat Amerikanen te veel vet aten. Door de consumptie van vlees, melk, boter en roomijs, kwamen ongeveer 40% van de calorieën die Amerikanen aten uit vet en het grootste deel van dat vet was verzadigd vet.

Volgens Ancel Keys leidde de consumptie van verzadigd vet tot hoger cholesterol in het bloed en daardoor tot meer hart-en vaatziekten. Ancel Keys heeft zijn adviezen gebaseerd op twee grote studies die hij deed, namelijk Minnesota Coronary Experiment, wat ik hieronder beschrijf en de Zeven Landen Studie.

De ‘Minnesota Coronary Experiment’

In 1950-1960, begonnen steeds meer ogenschijnlijk gezonde Amerikaanse mannen van middelbare leeftijd in Minnesota aan hartaanvallen te overlijden en het was niet duidelijk waarom.

Ancel Keys wilde dit onderzoeken en formuleerde zijn beroemde ‘diet-heart hypothesis’. Hij veronderstelde dat er een duidelijke samenhang was tussen het eten van verzadigde vetten en sterfte als gevolg van hart-en vaatziekten.

De Minnesota Coronary Experiment was een heel groot experiment met duizenden volwassenen in 6 psychiatrische ziekenhuizen in Minnesota. De patiënten in die ziekenhuizen werden in twee groepen verdeeld en kregen voor de tijd van het experiment (afhankelijk van het ziekenhuis was dat tussen de 3.5 en 4.5 jaar) of een dieet met veel verzadigde vetten, of een dieet met veel meervoudige onverzadigde vetten.

Degenen die een dieet kregen dat hoog was in verzadigde vetten, kregen geen natuurlijke verzadigde vetten, zoals vet vlees, roomboter, room, reuzel etc., maar kregen kunstmatig verkregen verzadigde vetten in de vorm van margarine en zogenaamde ‘shortening’ dat gebruikt wordt om te bakken en frituren. Deze kunstmatig verkregen verzadigde vetten worden gemaakt van plantaardige oliën – het zijn de zogenaamde geharde (gehydrogeneerde) vetten. Deze vetten bevatten veel transvetten als gevolg van dit productie proces. Dit dieet was dus heel hoog in transvetten.

De andere groep kreeg een dieet dat hoog was in meervoudig onverzadigde vetten. Zij kregen mager vlees, magere melk, magere kaas, margarine, maisolie en andere plantaardige oliën.

Met dit experiment wilde Ancel Keys de volgende twee hypothesen (veronderstellingen) testen:

1. Een dieet hoog in meervoudig verzadigde vetzuren verlaagt het cholesterol gehalte in het bloed.
2. Een dieet hoog in meervoudig verzadigde vetzuren leidt tot minder aderverkalking en een lagere sterfte aan hart-en vaatziekten.

Resultaten

Na 1 jaar werden de deelnemers getest.

Het bleek dat de patiënten in de groep die meervoudig onverzadigde vetten had gekregen een lager cholesterol gehalte had dan de groep die verzadigde vetten in de vorm van hoofdzakelijk transvetten had gekregen.

Dit is waar het huidig advies dat verzadigde vetzuren leiden tot hoger cholesterol op gebaseerd is.

Echter, de groep die verzadigde vetten kreeg, at geen boter, room, vet vlees etc. maar margarine en kunstmatige bak-en braadproducten vol met transvetten. Inmiddels weten we dat transvetten tot hoger cholesterol en een verhoogde kans op hart-en vaatziekten leiden. In Amerika (!) is het gebruik van transvetten in voeding nu verboden, in Nederland mogen ze wel nog steeds in onze voeding zitten.

Dit brengt ons tot het tweede deel van Ancel Keys hypothese. Leefden de patiënten die meervoudig onverzadigde vetten kregen langer en hadden ze minder hart-en vaatziekten?

Dit is het deel van de studie dat Ancel Keys besloot niet te publiceren. Echter de onderzoeksresultaten zijn door het speurwerk van Dr. Christopher. E. Ramsden nu toch in de openbaarheid gekomen.

Waarom had Ancel Keys deze resultaten niet gepubliceerd?

Wat bleek, patiënten die meervoudig onverzadigde vetzuren kregen, hadden niet alleen meer hart-en vaatziekten maar ook een hogere sterfte dan de patiënten in de groep die transvetten had kregen!

Dus een dieet met plantaardige oliën verlaagde inderdaad cholesterol maar leidde tot meer hart-en vaatziekten en een hogere sterfte. 

Alleen de gegevens die hem ondersteunde werden gepubliceerd

Ancel Keys publiceerde alleen de gegevens die lieten zien dat de consumptie van verzadigde vetten (in werkelijkheid dus transvetten, maar dat vertelde hij er niet bij) leidt tot hoger cholesterol. Hij claimde op grond daarvan dat hoger cholesterol leidt tot een toename in hart- en vaatziekten. Alleen was deze claim helemaal niet op de feiten gebaseerd. Sterker nog, inmiddels weten we dat mensen met een hoog HDL/triglyceriden verhouding juist langer leven. Bovendien is er niet één soort cholesterol, het zit veel ingewikkelder in elkaar.

Transvetten en hart – en vaatziektes

Ancel Keys vertelde de artsen en beleidsmakers echter niet dat hij geen natuurlijke verzadigde vetten in zijn experiment had gebruikt, maar toch is op deze manier de veronderstelling dat de consumptie van natuurlijke verzadigde vetten tot hart- en vaatziekten leidt de wereld ingekomen. Er is inmiddels heel veel bewijs dat de consumptie van industrieel geproduceerde transvetten (en die zitten in vrijwel al het bewerkte eten) een belangrijke factor is in de ontwikkeling van hart- en vaatziektes en hartaanvallen. Hier kan je daar meer over lezen.

Ondanks dat het experiment van Ancel Keys liet zien dat de consumptie van meervoudig onverzadigde vetzuren leidde tot hogere sterfte en meer hart-en vaatziekten (wat hij dus besloot niet te publiceren), wist Ancel Keys artsen en beleidsmakers dus te overtuigen dat de consumptie van meervoudig onverzadigde vetzuren gezond is.

De enige reden dat wij dit inmiddels weten, is omdat deze gegevens inmiddels wel openbaar gemaakt zijn door het werk van Christopher E Ramsden van de National Institute of Health in de Verenigde Staten.

Ondanks dat dit nu bekend is geworden, is het huidige voedingsadvies echter nog niet bijgesteld.

Maar wat veroorzaakte de toename in hartaanvallen?

Inmiddels weten we dat vanaf 1940, maar vooral in de jaren ’50 en ’60 roken enorm toenam. Lange tijd werd namelijk zelfs gedacht dat roken gezond was! Aanvankelijk gingen vooral mannen roken (ooit gehoord van de advertenties vooral op mannen gericht, zoals Marlboro Man) en dit is waarschijnlijk waarom de toename in hartaanvallen eerst vooral bij mannen waargenomen werd. Hier kan je meer informatie vinden over het verband tussen roken en een grotere kans op hart- en vaatziektes.